Siyah Kuğu Teorisi Ne Anlatıyor?

İnsan hayatı genel olarak rutinlerden oluşmakla birlikte hayatımıza giren rutin dışı kişiler, olaylar bizi pozitif veya negatif olarak etkiler ve hayat akışımızın seyrini değiştirir. Pozitif anlamdaki rutin dışılıkların sayısı arttıkça hayatımız çok daha güzel ve keyifli olurken, tam tersi ise bizi karamsarlığa ve depresyona sürükler.

Bu durum kurumlar, devletler, toplumlar için de öyledir. Genel olarak akışta olağan bir rutin vardır ve her şey planlı, programlıdır. Rutin dışı olaylar dengeleri bozar, düzeni değiştirir.

Olasılık ve belirsizlik konuları üzerine çalışan finans profesörü ve düşünür Nassim Nicholas Taleb bu rutin dışı durumları değerlendirerek 2007 yılında düşük olasılıklı ve yüksek etkili olayları anlatmak için "Siyah Kuğu" teorisini ortaya koydu. Siyah Kuğu burada sıradışı, beklenmeyen, bilinmeyeni anlatmak için metafor olarak kullanılmış. Günümüzde Siyah Kuğu kavramı, çoğu zaman benzeri görülmemişin yanı sıra zamanlama açısından tahmin edilemeyen büyük olaylar ve krizler için de kullanılmaktadır.

Siyah Kuğu teorisinin kökeni 17'nci yüzyıla uzanıyor.  Avusturalya'nın keşfinden önce dünyadaki bütün kuğuların beyaz olduğu biliniyordu, Hollanda'lı kaşif Willem de Vlamingh'ın Avustralya'ya ayak bastığında gördüğü Siyah Kuğu ile bu bilgi geçerliliğini yitirdi. Tarih boyunca insanların rastladığı milyonlarca kuğu beyaz renkli olsa da görünen bir tek Siyah Kuğu, kuğuların sadece beyaz renkte olduğu gerçeğini geçersiz kıldı. Bu bilgiden yola çıkarak  Nassim Nicholas Taleb bu teoriyi ortaya atarak konuyu derinleştirdi.

Peki Siyah Kuğu olarak tabir edilen olayların özellikleri nelerdir ? Nassim Nicholas Taleb'e göre Siyah Kuğu olarak tabir edilen olayların üç temel özelliği bulunuyor:

1. Tahmin edilemez ve geçmişte olabilirliğine işaret edecek bir şeylerin olmaması

2. Olağanüstü etki gücüne sahip olmaları, düzeni değiştirmesi

3. Beklenmedik olmasına rağmen, olay olduktan sonra herkesin anlayabileceği şekilde rahatça sebep-sonuç ilişkisi oluşturacak açıklamalar yapılabilmesidir.

Bu bilgiler ışığında 2020 yılının başından beri  ülkemizi ve tüm dünyayı etkisi altına alan hem ekonomik hem de sosyal hayatta çok büyük kayıplara ve değişikliklere yol açan Covid-19 Pandemisi Siyah Kuğu olarak kabul edilebilir mi ? Bazılarına göre Siyah Kuğu, bazılarına göre ise geçmişte yaşandığı, tahmin edildiği için değil...

Benim için ise "40 yıl düşünsem aklıma gelmezdi" diyeceğim Siyah kuğu örneği. Eğer bana 2020 Ocak'ta hastalık sebebiyle tüm dünyada okullar, işyerleri kapanacak, sokağa çıkma yasağı gelecek, sokaklar boşalacak, dışarıda maskesiz dolaşılamayacak, kimse birbirine dokunmayacak denseydi inanmakta zorlanır ve "kabus görmüşsün sen" derdim. Salgın bu güne kadar hep belli bölgelerde yaşanmış ve kontrol altına alınmış bizler için kitaplarda okuduğumuz, filmlerde izlediğimiz dramatik bir olaydı. Gerçek hayatta başımıza gelebileceğini hiç düşünmedik, hayatla ilgili insani korkularımız, endişelerimiz arasında bile yeri yoktu.

Bu durum kurumlar için de böyleydi. Her firma başına gelebilecek felaketlerle ilgili Acil Durum senaryoları hazırlar, bunların tatbikatını ön hazırlığını yapar. Birçok büyük firmanın bile risk planlarında yangın, sel, deprem, grev gibi pek çok konunun olası risk haritası varken salgın hastalık yoktu. Bu sebeple her firma bu beklenmeyen kriz karşısında firmalarının salgın hastalık karşısındaki kriz anında yapacaklarını, alacakları tedbirleri ve uygulamaları en baştan yazdı. İş Güvenliği uzmanlarının firmaları Acil Durum için hazırlayacakları konular arasında artık salgın hastalıklar da yer alıyor.

Pandemi belki Siyah kuğu ama pozitif mi negatif mi tartışılır. Yeni bir dönemi başlatan "siyah kuğu" bence. Hayatımızda birçok negatif olay yaşatmasına rağmen, pozitif anlamda kattıkları da azımsanamayacak kadar çoktu. Ruhen ve bedenen hazırlıklı olan insanların bu süreci kolay atlattığı gibi, vizyon olarak, altyapı olarak hazırlıklı firmalarda bu süreci en kısa sürede doğru yöneterek en iyi şekilde atlattılar.

Hayatımızda sürekli bir siyah kuğu olması belki pozitif bile olsa yönetilmesi zor ve bünyenin kaldırabilmesi zor bir durum. Ama hayatın daha renkli, heyecanlı, mücadeleci ve dinamik olması için belli aralıklarla Siyah Kuğu görmekte fayda var.