Tatiliniz Kaç Gün Olsun İstersiniz?

İş hayatına başladığımız andan itibaren hafta tatilleri, resmi tatiller, yıllık tatiller hayatımızı şekillendiren tarihler olarak büyük önem kazanır. Sene başında o yılın resmi tatil programına bakmayan, hangi günleri birleştireceğini, toplamda kaç gün tatil yapabileceğini hesaplamayan var mı acaba…

Hepimizin bu yoğun temposunun ardında yatan sebeplerden bir tanesi de kaliteli tatil yapabilmek, belki de daha uzun tatiller yapabileceğimiz zamanlar için birikim yapabilmek. Çalışmak kadar tatil yapmak da önemli diyerek bu yazının konusuna yavaştan giriş yapalım. Bu yazımda da iş dünyasındaki tatil kavramının gelişiminin tarihçesini anlatmak istiyorum. Bu konuda da biraz genel kültür hepimize iyi gelir.

Son yıllarda Avrupa’dan sonra ülkemizde de 4 gün çalışma, 3 gün tatil konuşulmaya başlamışken ilk çağlardan itibaren insanlık tarihindeki tatil günlerine genel bir bakış yapalım istiyorum…

Önce ilkçağlardaki dinin etkisiyle kabul edilen tatil günlerine bakalım:

*Yahudiler Tanrı’nın dünyayı 6 günde yarattığına 7.gün şabat gününde(cumartesi)  de ibadet yapılması gerektiği inancıyla cumartesi günü çalışmıyorlar. İlk çağlarda bu inanç o kadar güçlü ki cumartesi günü çalışmanın cezası ölüm.

*Hıristiyanlar da Romalılardan kalma bir alışkanlık olarak Pazar gününü tatil kabul ediyor. Onlar da Pazar gününü İsa’nın dirildiği gün, yaratılışın ilk günü olarak görüyorlar ve bu günü dinlenme ve ibadetle geçiriyorlar.

*İslam aleminde ise Cuma mübarek gün kabul edildiği için bu gün tatil yapılıyor, çalışılmıyor. Cumanın kutsal gün ilan edilmesinin ardında ise Kuranda geçen ayette Cuma namazının farz kılınması ve sonrasında toplu ibadet yapılması, ibadete devam edilmesinin istenmesi kaynak olarak gösteriliyor. Muhafazakar topluluklarda hala Cuma günü ev işi, yemek dahil hiç iş yapmayan insan çoktur. O gün iş yapmanın uğursuzluk getireceğine inanılır.

Osmanlı döneminde ilk haftalık tatilin medrese talebelerine verildiği kaynaklarda belirtilir. Uzun bir dönem medreselerde Salı günü tatil olarak uygulanıyor. Salı günü öğrencilerin şehirde gezdiği, tabiri caizse salladığı için “Salı sallanır” deyiminin de buradan geldiğine inanılır. Salı günü öğrencinin aklı başka yerde olduğu, yani medrese dışında olduğu için salıya sallanır demişler, o güne öğrencilere hiçbir iş vermemişler. Zamanla bu söz halk içine de yayılmış ve kullanılmış.

Osmanlı döneminde Cuma günleri tatil değil sadece Cuma saati molası daha uzun veriliyor. Genel olarak Osmanlı döneminde devlet nezdinde çalışan hakları ön planda değil, işçinin hakları pek konuşulmuyor. Tatil süresi ve günü işverenin insiyatifine bırakılmış durumda.  Ülkemiz çalışma hayatının dönüm noktası 17 Şubat- 4 Mart 1923 tarihli İzmir İktisat Kongresi ile olmuştur. Bu kongrede çalışma hayatına yönelik olumlu sosyal politikalar dile getirilmiştir. Bu kongrede işçilerin devletten istekleri arasında resmi hafta tatili de bulunuyordu. Bu talep gerçekleşmiş ve 1924’teki kanunla Cuma günü resmi daireler, mektepler ve dükkanlar için resmi tatil ilan edilmiştir.

Cumhuriyet sonrası dönemde devletin dış ülkelerle mali, ticari ilişkisi sebebiyle bu tatil günü 1935 sonrası cumartesi 13.00’dan pazartesi sabahına kadar değiştirilerek cumartesi Pazar gününe çekildi. 1951’de çıkan yasayla bu 1.5 gün tatil için ücretli hafta tatili hakkı tanındı. 1974’te ise cumartesi gününün tamamı da eklenerek resmi tatil Cumartesi-Pazar olmak üzere iki güne çıkarıldı. Yani yaklaşık 50 yıldır ülkemizde Cumartesi-Pazar resmi tatil olarak uygulanıyor.

Dünyada tatil günlerinin belirlenmesinde başta dini sebeplerin yanı sıra işçilerin istek ve beklentisi, toplumun gelişen koşullar karşısında baskısı  çok etkili olmuştur. Mesela Avrupa’da sanayi döneminde ilk zamanlar Cumartesi yarım gün Pazar tam gün tatildi. Cumartesi öğleden sonrası tatilini ticari olarak değerlendirmek isteyen kurum ve kuruluşlar gezi, sinema, tiyatro ve  futbol maçı gibi organizasyonlarını cumartesi öğleden sonraya koymaya başladılar. Halk da cumartesinin tüm gün tatil günü olarak istenmesinde bu oluşum, kültürel değişim çok etkili oluyor. Eğlence ve turizm sektörü o kadar çok gelişiyor ve büyüyor ki bu sektörün ve çalışanların da baskısıyla 1930’dan itibaren başta İngiltere olmak üzere birçok ülkede Cumartesi de tam gün tatil olarak uygulanmaya başlıyor.

Günümüzde teknolojinin gelişimi, işlerin daha fazla otomasyonlaşması, online çalışma fırsatı ile tatilin 3 güne çıkarılması iş dünyasının gündeminde. Dünyada 4 gün çalışma modelinin örneklerini görmeye başladık bile. Ülkemizde de ilk olarak Aksa Akrilik firması 4 gün çalışma, 3 gün tatil modeline geçmiştir. Bakalım bu çalışma modelinin devamı 2024 te gelecek mi.